ERZURUM KÖY SEYİRLİK OYUNLARI

Erzurum Köy Seyirlik Oyunlarından Örnekler

 

ACEM

Başkumandan - Çavuş - Askerler.

Başkumandan, elinde dosyası olduğu halde, askerlerle birlikte odaya girer. Askerlerin elinde kemden yapılmış bir tura vardır. Hep bir ağızdan:

-  Sağ yana bastır gada, sol yana bastır gada.

diyerek dolaşırlar. Sonra başkumandan, askerlere istirahat verir. Dosyadan isim okuyarak yoklama yapmaya başlar.

- Abo oğli Mugo, Hullikli Bekir. Çarşamba sıfat. Hoppala Bozo, Hacı Gukgo, Hacı Fısfiş!

Bu isimleri saydıktan sonra yoklama biter. Başkumandan, askerlerine kalk emri verir, talim başlar. Talim bitince hücum emri vererek harbe sokar. Askerler, odada bulunanlara ellerindeki turalarla vurmaya başlarlar. Sonra odadan çıkarlar.

(Ilıca - Söğütlü Köyü)

 

AĞCA FERİKLER

Erzurum halk danslarından biri olan Ağca Ferikler, kadınlar tarafından oynanır. Oyuna eşlik eden türkünün sözlerine uygun taklitler yapılır. Türkü, topluca söylenir "koca karılar tarlaya nasıl giderler?", "delikanlılar tarlayı nasıl biçerler?" gibi mısralar söylendikten sonra eller bırakılır. Oyuncular münferit olarak istenen hareketin taklidini yaparlar. Oyunun türküsü şöyledir:

Ağca ferikler, ince ferikler
Toplanın gızlar toplanın
Dizilin gızlar dizilin

Ağca ferikler, ince ferikler
Goca garılar tarlaya nasıl giderler?
Ha bele bele, ga bele, bele giderler.

Ağca ferikler, ince ferikler
Toplanın gızlar toplanın
Dizilin gızlar dizilin
Ağca ferikler, ince ferikler
Goca garılar tarladan nasıl dönerler?
Ha bele bele, ha bele bele dönerler.

Ağca ferikler, ince ferikler
Toplanın gızlar toplanın
Dizilin gızlar dizilin

Ağca ferikler, ince ferikler
Deligannılar tarlayı nasıl biçerler?
Ha bele bele, ha bele bele biçerler.

Ağca ferikler, ince ferikler
Toplanın gızlar toplanın
Dizilin gızlar dizilin

Ağca ferikler, ince ferikler
Goca garılar hamuru nasıl yoğurur?
Ha bele bele, ha bele bele yoğurur.

Ağca ferikler, ince ferikler
Toplanın gızlar toplanın
Dizilin gızlar dizilin

Ağca ferikler, ince ferikler
Goca garılar ekmeği nasıl açarlar?
Ha bele bele, ha bele bele açarlar.

Ağca ferikler, ince ferikler
Toplanın gızlar toplanın
Dizilin gızlar dizilin

                                   (Merkez - Ortadüzü Köyü)

ÇEŞMEYE VARDIM ANA

Oyuncular:
Anne: Yaşlı kadın görünümünde bir kişi.
Kız: Günlük kıyafetiyle bir genç kız.
Mahmut: Delikanlı Kılığına girmiş bir genç kız.

Kız testiyi eline, içinde çamaşır bulunan kalburu da omzuna alarak çeşmeye gider. Çeşme başında Mahmut'la karşılaşırlar. Kaçamaklı sohbet ederler. O anda anne, kızına seslenince kız eve gelir. Aralarında şu manzum konuşma geçer:

KIZ:
Çeşmeye vardım ana
Suyi doldurdum ana
Kor olacah çeşmede
Mendilim galdi ana

ANNE:
Çeşmeye vardın gızım
Suyi doldurdun gızım
Kor olacah çeşmede
Kimleri gördün gızım?

KIZ:
Çeşmeye vardım ana
Suyi doldurdum ana
Kor olacah çeşmede
Mahmud'i gördüm ana

ANNE:
Datlidür dilin gızım
Uzundur boyun gızım
Şimdi gardaşın gelsin
Gırdırim belin gızım

KIZ:
Datlidür dilim ana
Uzundur boyum ana
Yüz bin gardaşım gelse
Gırılmaz belim ana

ANNE:
Altına bah altına
Bah şu gızın heltine
Ele hersim çıhir ki
Alim yumruh altına

KIZ:
Gınayı getür ana
Barmağın batur ana
Ben garari vermişem
Muhdari getür ana

Konuşma aralarında teneke çalınır, çalgı eşliğinde dans yapılar. Sonunda toplu dans ile oyun biter.
 
                                                (Tortum - Dikmen köyü)

DEHLENK

Oyun, çalgı eşliğinde tek kişi tarafından oynanır. Bazen iki kişinin birlikte oynadığı da görülür. Başındaki şapkasını yan tarafa çevirir. Ceketini ters giyinir. Sırtına kambur yapar. Pantolonunun paçalarından bir çorabın içine konulmuştur, diğeri açıktadır. Buna benzer akla gelebilecek her türlü gülünç kılığa girebilir. Ağzına su doldurur. Müziğin ritmine uygun hareketlerle oyununu icra ederken çeşitli mimiklerle yüzünü gülünç hale getirir. Ellerini ve kollarını arkaya, yan tarafa çevirerek çolak taklidi yapar. Ayaklarını eğerek bacaklarını birbirine geçirir. Aksak yürüyüşlerle, hoplama ve sıçramalarla eğilip kalkar. Çevresinden bir veya birkaç kişi müziğin ritmine uygun bir şekilde "amanım dehlenk, imanım su" sözleriyle tempo tutarlar. Oyuncu, ağzındaki suyu, kendisini gülerek izleyen seyircilerin üstüne püskürtür, seyirciler arasında kaçışmalar olur. Oyunun süresi seyircilerin ilgisini oranında uzatılır.

 

DELİ KIZ

Çoğu kez kadınlar arasında oynana oyun, bazen erkekler tarafından da sergilenir. Biri orta yaşlı kadın, diğeri evde kalmış kız rolündeki iki oyuncu karşılıklı oynarlar. Davul - zurna eşliğinde oyun oynarken müziğin ritmine uygun bir tarzda karşılıklı konuşmalar yapılır. Konuşmaların gerektirdiği biçimde taklitlere yer verilir. Her dizesi iki kez tekrarlanan türkünün sözleri şöyledir:

KADIN - Deli gız sinin geliyor.
KIZ - Sinide neler geliyor?
KADIN - Başına yazma geliyor.
KIZ - Hani ya niye gelmedi?
KADIN - Geldi de geri döndüler.
KIZ - Ne gusurumi buldular?
KADIN - Başına kelloz dediler
KIZ - Gurbanız olim gomşular
Hayranız olim gomşular
Hani ya bunun kellozi?

KADIN - Deli gız sinin geliyor.
KIZ - Sinide neler geliyor?
KADIN - Gulağan küpe geliyor.
KIZ - Hani ya niye gelmedi?
KADIN - Geldi de geri döndüler.
KIZ - Ne gusurumi buldular?
KADIN - Gulağan kura dediler
KIZ - Gurbanız olim bir bahın
Hayranız olim bir bahın
Hani ya bunun neresi kurasi?

KADIN - Deli gız sinin geliyor.
KIZ - Sinide neler geliyor?
KADIN - Beline kemer geliyor.
KIZ - Hani ya niye gelmedi?
KADIN - Geldi de geri döndüler.
KIZ - Ne gusurumi buldular?
KADIN - Galçana çıhıh dediler
KIZ - Gurbanız olim gomşular
Hayranız olim gomşular
Hani ya bunun çıhıği?

KADIN - Deli gız sinin geliyor.
KIZ - Sinide neler geliyor?
KADIN - Ayağan kalloç geliyor.
KIZ - Hani ya niye gelmedi?
KADIN - Geldi de geri döndüler.
KIZ - Ne gusurumi buldular?
KADIN - Ayağan topal dediler
KIZ - Gurbanız olim bir bahın
Hayranız olim bir bahın
Hani ya bunun topali? 

                                (Merkez - Ortadüzü köyü)

KÜRDÜN KIZI

Genellikle düğünlerde karşılıklı iki kişi veya tek kişi tarafından oynanır. Çoğunlukla kadınlar arasında oynanmakla birlikte erkekler de sergileyebilirler. Oyuncu, günlük kıyafetleriyle ortaya çıkar. Çalgı eşliğinde söylenen türkünün sözlerine uygun taklitler yaparak dans eder. Örneğin "Kürdün gızı un eliyor" denildiğinde yere eğilerek elinde elek varmış gibi un eleme hareketleri yapar ve bir yandan da danseder. Oyun kapalı yerde oynanırsa zilli tef ve klarnet, dışarıda sergileniyorsa davul - zurna çalınır. Türkünün sözleri şöyledir:

Kürdün gızı çayda gezer
Vay le le le kürdün gızı
Hem geziyor hem oynuyor
Vay le le le kürdün gızı

Kürdün gızı un eliyor
Vay le le le kürdün gızı
Hem eliyor hem oynuyor
Vay le le le kürdün gızı

Kürdün gızı süt bişirir
Vay le le le kürdün gızı
Hem bişirir hem döşürür
Vay le le le kürdün gızı

Kürdün gızı tohaç vurur
Vay le le le kürdün gızı
Hem vuruyor hem oynuyor
Vay le le le kürdün gızı.

Kürdün gızı teşi eğirir
Vay le le le kürdün gızı
Hem eğirip hem oynuyor
Vay le le le kürdün gızı

Kürdün gızı yün darıyor
Vay le le le kürdün gızı
Hem darıyor hem oynuyor
Vay le le le kürdün gızı

Kürdün gızı hamur yoğurur
Vay le le le kürdün gızı
Hem yoğurup hem oynuyor
Vay le le le kürdün gızı

Kürdün gızı aynaya bahar
Vay le le le kürdün gızı
Hem bahıyor hem oynuyor
Vay le le le kürdün gızı

                           (Merkez - Ortadüzü köyü) 

NATIR

Oyuncular:

Baba: Yaşlı, kötürüm, başı sarılı, elinde baston bulunan bir ihtiyar.
Oğul: 18 - 20 yaşlarında bir delikanlı.
Kadınlar (3 kişi)

Elindeki bastonuyla eğik bir biçimde yürümeye çalışan kötürüm adam onun yürümesine yardımcı olan oğul, odanın kapısında görünürler.

BABA - (Bağırarak) Oğlum Natır!...
OĞUL - Buyur baba"
BABA - Sol ayağımı ileri götür.

Oğlan babasının, istediğini yapar. Böylece birkaç adım yürüyerek odanın ortasına gelirler

BABA - Oğlum Natır!...
OĞUL - Buyur baba!
BABA - Oğlum, bene ananı getir.

Oğlan seyirciler arasından kadın kılığına girmiş birini odanın ortasına getirir.

BABA - Oğlum Natır!...
OĞUL - Buyur baba!
BABA - Beni ananın üstüne yatır.

Oğlan, babasını kadının üstüne yatırır.

BABA - (Aniden geriye çekilir, ayağa kalkar, bağırarak). Bu senin anan değil oğlum, bu gohir.

Yerdeki kadını kaldırırlar.

BABA - Oğlum Natır!...
OĞUL - Buyur baba!
BABA - Bene ananı getir.

Oğlan gider başka bir kadın getirir.

BABA - Oğlum Natır!...
OĞUL - Buyur baba!
BABA - Ananı yere yatır.

Oğlan, kadını yere yatırır.

BABA - Oğlum Natır!...
OĞUL - Buyur baba!
BABA - Beni ananın üstüne yatır.

Oğlan, babasının dediğini yapar.

BABA - (Yine aniden kalkar). Bu gohir oğlum, bu senin anan değil.

Yerdeki kadını kaldırırlar.

BABA - Oğlum Natır!...
OĞUL - Buyur baba!
BABA - Bene ananı getir.

Oğlan gider başka bir kadın getirir.

BABA - Oğlum Natır!...
OĞUL - Buyur baba!
BABA - Ananı yere yatır.

Yatırır.

BABA - Oğlum Natır!...
OĞUL - Buyur baba!
BABA - Beni ananın üstüne yatır.

Oğlan, söyleneni yapar. Bu kez getirilen kadında koku yoktur.

BABA - (Heyecanlı ve bitkin bir sesle). Oğlum Natır!...
OĞUL - Buyur baba!
BABA - Oğlum, beni götür - getir.

(Pasinler - Alvar köyü

TURNA BARI

Oyun, iki kişi tarafından oynanır. Biri erkek, diğeri dişi turnayı temsil eden oyuncular turnanın hareketlerini taklit ederler. Turnanın kanat çırparak uçuşu, sıçrayışı yansıtılmaya çalışılır. Dişi turnayı temsil eden oyuncu çömelir. Seyircilerden biri, dişi turnanın önüne yemiş koyar. Dişi turna hem yemişi yer, hem de erkek turnayı izler. Oturduğu yerde sallanarak cilve yaparak turna sesini taklit eder erkeğini çağırır. Erkek turna dişinin sırtına dizlerini koyarak çiftleşme hareketi yapar. Sonra kanat çırparak süzülür.

(Merkez - Ortadüzü köyü)

KÖYLÜ KADINLAR

Oyuncular:

Kadınlar (Dört kişi): Kadın kılığına girmiş erkekler.
Bekçi - Muhtar - İhtiyar heyeti üyeleri.

Dört köylü kadını çeşme başında çamaşır yıkamaktadırlar. Kendi aralarında konuşmaya başlarlar:

I.KADIN - Gız bilir misiz? Ehmed'in gızıni ubu ahşam gaçırmışlar. Ehmed'in oğulları gama - gılıç oynadılar bu ahşam.
II.KADIN - Belliyidi ne olacaği. Düzde galacah. Meryem çaldı gızın ahlıni. Dil seheri kağıttan kötüdür diyerler.
III.KADIN - Andır gala başlarına. Bizim oğlanın ayağıni camış pestil etmiş. Talaşım onnar mi?
IV.KADIN - Gızlar çabuğun. Esvaplari yıhıyah. Punarın ayağında esvap yıhamah yasahmış. Görürseler ceza verirler. Haydin işimizi bitirah.

Bekçi koşarak gelir. Kadınlardan birinin çamaşırlarını çekip çamura atar. Diğer kadınlar çamaşırları çamurdan çıkarırlar.

KADINLAR (Hepsi birden) - (Bekçiye) İtin pici, sene ne ki haylara gelirsin?
BEKÇİ - Ğ'vur oğli gavurlar, bağırdım ki pınarun ayağında esvap yıhamah yasah. Ahan gidirem, sizi muhtara şikayet edirem.

Bekçi muhtarın yanına doğru koşar. Kadınlar korkup kaçarlar. Muhtar ve üyeler ceza vermek için gelirler. Kadınları yerlerinde bulamazlar.

(Narman - Mahmutçavuş köyü